Rozpoczęliśmy zbieranie podpisów pod inicjatywą „Osoba Odra: Efektywna ochrona prawna i skoordynowane działania na rzecz odbudowy ekosystemu Odry”. Celem akcji jest wprowadzenie ustawy, która zagwarantuje skuteczną ochronę prawną całemu ekosystemowi Odry oraz stworzy mechanizmy współpracy międzyinstytucjonalnej, zapewniające dobrostan i zdrowie rzeki.
Dążymy do tego, by nadać Odrze prawa podmiotu prawnego – tak jak stało się to w Kanadzie z rzeką Magpie. Jej historia została pokazana w filmie „Do ostatniej kropli” Ewy Ewart, który inspiruje nasze działania w programie edukacji o wodzie Code for Blue.
Punktem zwrotnym dla rzeki, jej ekosystemu oraz lokalnych społeczności była katastrofa ekologiczna z sierpnia 2022 roku. Według raportu Komisji Europejskiej, masowe śnięcie ryb na Odrze doprowadziło do zagłady około 360 ton ryb, powodując poważne skutki ekologiczne na odcinku 500 km rzeki. Głównym sprawcą katastrofy był zakwit toksycznych glonów „złotej algi” (Prymnesium parvum), którego rozwojowi sprzyjały wysoki poziom zanieczyszczeń, podwyższona temperatura wody oraz spowolnienia przepływu spowodowane ingerencją człowieka w strukturę rzeki.
Katastrofa doprowadziła do dramatycznych strat w ekosystemie Odry:
- spadek populacji ryb o 60% (od 82 do 122 milionów ryb wyginęło na samym odcinku dolnej Odry),
- śmierć 65 milionów małż (spadek populacji o 88%),
- wyginięcie 147 milionów ślimaków wodnych (spadek o 85%).
Dodatkowo, katastrofa wpłynęła na rozwój gatunków inwazyjnych, np. szczeżui chińskiej, co może jeszcze bardziej pogorszyć sytuację ekologiczną rzeki. Odbudowa populacji organizmów wodnych może z kolei potrwać nawet ponad dekadę.
Wady obecnych regulacji
Katastrofa z 2022 roku pokazała, że obowiązujące prawo nie zapewnia skutecznej ochrony rzeki. Raport Najwyższej Izby Kontroli z 2023 roku wskazał na poważne zaniedbania:
- brak odpowiedzialności i rozmycie kompetencji między 17 podmiotami zajmującymi się ochroną i zarządzaniem Odrą,
- ignorowanie problemu zasolenia wód i braku skutecznej kontroli zrzutów przemysłowych,
- niedostateczna analiza rzeczywistej skali zanieczyszczeń,
- podporządkowanie zarządzania rzeką celom gospodarczym, zamiast ekologicznym.
„Osoba Odra” – nowy model ochrony rzeki
Inicjatywa „Osoba Odra” dąży do wprowadzenia fundamentalnych zmian w podejściu do ochrony rzeki. Kluczowe postulaty nowej ustawy obejmują:
- Nadanie rzece Odra osobowości prawnej, co pozwoli traktować ją jako podmiot posiadający prawa i możliwości ochrony sądowej.
- Powołanie rzecznika Odry, który reprezentowałby interesy ekosystemu rzeki na poziomie legislacyjnym i administracyjnym.
- Stworzenie jednolitej instytucji zarządzającej Odrą, co rozwiązałoby problem rozproszenia kompetencji między wieloma podmiotami.
- Wzmocnienie przepisów dot. kontroli zrzutów przemysłowych i ochrony wód, aby zapobiec ponownej katastrofie ekologicznej.
- Zakaz budowy nowych zapór i regulacji koryta rzeki, co umożliwi jej naturalną regenerację.
„Uznanie Odry za osobę prawną to także przełom w relacji człowieka z naturą. Odra jest kluczowym elementem ekosystemu, a jej dobrostan wpływa na życie ludzi i przyrody. To nie tylko kwestia ekologii, lecz nasza odpowiedzialność wobec przyszłych pokoleń” – mówi Tatiana Staroń, kanclerz Collegium Balticum Akademii Nauk Stosowanych w Szczecinie, prezeska Fundacji Osoba Odra i członkini Komitetu Czysta Odra.
Jak można pomóc?
Fundacja Code for Green apeluje do wszystkich, którym leży na sercu dobro Odry i jej ekosystemu, o poparcie inicjatywy. Podpisy można składać w naszym biurze w Sejnach: Pl. Św. Agaty 4 lok.1, 16-500 Sejny.
Tylko wspólne działania społeczne, naukowe i prawne mogą doprowadzić do skutecznej ochrony jednej z najważniejszych rzek Polski. Odra nie może czekać – potrzebuje realnych działań już teraz!
